Bio-illustrations

Δεν θα δεις ποτέ πραγματικά ένα φυτό, παρά μόνον αν το ζωγραφίσεις (Johann Wolfgang von Goethe)

11 Οκτωβρίου 2023

Οι μεδουσες του Haeckel και οι μεδουσες του Mayer

 


Σ
την εικονογραφία της Βιολογίας ο όρος μέδουσα είναι συνυφασμένος με τις εξαίσιας ομορφιάς μέδουσες του Haeckel που απαθανατίστηκαν στη μονογραφία του: System of Medusae (1879) και συμπεριελήφθησαν στο βιβλίο: Καλλιτεχνικές Μορφές της Φύσης (Kunstformen der Natur) του Γερμανού λιθογράφου Adolf Giltsch που εκδόθηκε το 1904.


Όμως, περίπου τρεις δεκαετίες μετά από την έκδοση της μονογραφίας του Haeckel, ο Alfred Goldsborough Mayer, ένας Αμερικανός φυσιοδίφης - μαθητής του Alexander Agassiz - και ταλαντούχος εικονογράφος, γοητευμένος κι o ίδιος από την ομορφιά των πλασμάτων αυτών, στράφηκε στην παρατήρηση, στην περιγραφή και στην εικονογράφηση της φυσικής ιστορίας τους. Παρά το ότι οι εικόνες του Mayer για τις μέδουσες - που δημοσιεύτηκαν σε ένα τρίτομο έργο το οποίο εκδόθηκε το 1910, με τίτλο: Οι Μέδουσες του Κόσμου - είναι κυρίως γνωστές στον στενό κύκλο των ειδικών, είναι εξίσου αξιομνημόνευτες με αυτές του Haeckel. Δεν υστερούν σε ομορφιά, σε σχέση με τις μέδουσες του Γερμανού επιστήμονα, και - κατά την άποψή μου - είναι, χάρη στον μινιμαλισμό και στην καθαρότητα των γραμμών τους, υπέρτερες τους, κατά την αποτύπωση των ουσιωδών χαρακτηριστικών, ώστε να διευκολύνουν τη μελέτη, την ταυτοποίησή τους και την ταξινόμησή των εικονιζόμενων ζώων.


Απλώς, ενώ οι εικόνες του Haeckel αποτελούν, κατά κάποιο τρόπο, "μπαρόκ υπερθεάματα" στα οποία, αφθονούν οι  αποχρώσεις και οι σκιές, οι εικόνες του Mayer, πολύ λιγότερο εντυπωσιακές, έχουν αξιοποιήσει με φειδώ το χρώμα (οι μέδουσες του, είναι σχεδόν διάφανες) και τις σκιάσεις.Τα χαρακτηριστικά αυτά, κατάλληλα για να περιγράψουν με έναν "λακωνικό", στεγνό και ακριβή τρόπο - σε σχέση με τον "ρητορικό" του Haeckel -τις μέδουσες, δεν έχουν αδικήσει την ομορφιά αυτών των υδρόβιων οργανισμών. Οι μέδουσές του Mayer, αν και με χρήση λιγότερων υλικών και έμφαση στη σαφήνεια της εικαστικής περιγραφής, παραμένουν τα γνωστά αιθέρια πλάσματα που αιωρούνται στις θάλασσες και τους ωκεανούς μας. 


Oι εικόνες των λιθογραφιών του Mayer έχουν ληφθεί από την ιστοσελίδα: Biodiversity Heritage Library.












03 Οκτωβρίου 2023

Jules Dumont d'Urville



Ένα περίπου χρόνο πριν ξεσπάσει η Ελληνική Επανάσταση η αξίνα ενός Μηλίου χωρικού - κατά την προσπάθειά του να απομακρύνει μια ρίζα δέντρου από το χωράφι του - έφερε στο φως μια υπόγεια κρύπτη εντός της οποίας φυλασσόταν ένα άγαλμα. Όταν ο χωρικός ανέβασε, με τη βοήθεια των γειτόνων του, το εύρημά του στην επιφάνεια του εδάφους, διαπίστωσε ότι ήταν το άγαλμα μια γυναικείας ελληνικής θεότητας και διαισθανόμενος τη σημασία του, το φύλαξε στο σπίτι του.


Όμως το νέο για την εύρεση του αγάλματος δεν κρατήθηκε μυστικό. Έφτασε ως τα αυτιά του Γάλλου προξένου στην Κωνσταντινούπολη ο οποίος παρακίνησε τον πλοίαρχο της κορβέτας του Γαλλικού πολεμικού ναυτικού "Coquille", που ναυλοχούσε εκεί, να καταπλεύσει στη Μήλο προκειμένου να εξετάσει το άγαλμα, και το ενδεχόμενο - αν πράγματι άξιζε - να μεταφερθεί στη Γαλλία. Όταν η κορβέτα έφτασε στη Μήλο, ο πλοίαρχός της, ανέθεσε στον Jules Dumont d'Urville (1790-1842), έναν νεαρό σημαιοφόρο του, που είχε σπουδάσει Ελληνικά, Λατινικά και Βοτανολογία, να επισκεφθεί το σπίτι του χωρικού, να δει το άγαλμα κι αν έκρινε σκόπιμο, να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για την απόκτησή του. Ο d'Urville εντυπωσιασμένος από την ομορφιά του αγάλματος κατέβαλε στον χωρικό μια προκαταβολή και επέστρεψε στο πλοίο για να πάρει τα χρήματα που θα συμπλήρωναν το συμφωνημένο ποσό για την αγορά του αγάλματος. 


Από εκεί και πέρα, η ιστορία της απόκτησης του αγάλματος, που δεν ήταν άλλο από τη γνωστή Αφροδίτη της Μήλου, περιπλέχτηκε, καθώς στη διεκδίκησή της μπήκαν και Έλληνες πρόκριτοι που είχαν υποσχεθεί στον Μήλιο χωρικό ένα μεγαλύτερο ποσό. Οι ακριβείς συνθήκες της εύρεσης του αγάλματος, της απόκτησής της από τους Γάλλους - βίαιη απόσπαση του αγάλματος από το Ελληνικό πλοίο στο οποίο είχε μεταφερθεί, και μεταφορά του στο Γαλλικό - αλλά και της κατάστασης στην οποία βρέθηκε - οι βραχίονες υπήρχαν στο άγαλμα, αλλά χάθηκαν κατά τη συμπλοκή Ελλήνων και Γάλλων; - δεν είναι οι γνωστές και υπάρχουν διάφορες εναλλακτικές διηγήσεις. Τελικώς η Αφροδίτη της Μήλου μεταφέρθηκε στο Λούβρο, όπου εκτίθεται από το 1821 και ο Γάλλος σημαιοφόρος παρασημοφορήθηκε για τη συμβολή του στην απόκτηση του αγάλματος για λογαριασμό της Γαλλίας και αργότερα, προήχθη σε καπετάνιο του πλοίου, που στο μεταξύ από "Coquille" (όστρακο), είχε μετονομαστεί σε "Αστρολάβο".


Ο d'Urville ηγήθηκε, ως κυβερνήτης του "Αστρολάβου" σε δυο ακόμη εξερευνητικές αποστολές - τις μεγαλύτερες αποστολές του Γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα,  που τον έκαναν να αποκτήσει τη φήμη, ενός Γάλλου Captain Cook. Η πρώτη αποστολή που έγινε στα χρόνια 1822 - 1825, στον Νότιο Ειρηνικό, ως κύριο αντικείμενό της είχε την αναζήτηση των ιχνών του Γάλλου εξερευνητή Jean-François La Pérouse τα δυο πλοία της αποστολής του οποίου είχαν χαθεί μυστηριωδώς το 1788. Η δεύτερη αποστολή (1837-1840) που έγινε στην Ανταρκτική αποσκοπούσε στην αναζήτηση του Νοτίου Μαγνητικού Πόλου, έναν στόχο που δεν κατάφερε να πετύχει καθώς ο Αστρολάβος δεν ήταν κατάλληλα εξοπλισμένος για την πλοήγηση στον πάγο και τα μέλη του πληρώματος προσεβλήθησαν από σκορβούτο. Όμως και στην αποστολή αυτή, όπως και στις προηγούμενες, ο d'Urville με τον Αστρολάβο χαρτογράφησε νέες θαλάσσιες οδούς, συνέβαλε στην εθνογραφική μελέτη των λαών του Ειρηνικού και συνέλεξε ένα πλήθος δειγμάτων φυτικών και ζωικών οργανισμών, μεταξύ των οποίων, τα αγνοημένα ως τότε ασπόνδυλα,  που αποστέλλονταν στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Παρίσι, για περαιτέρω μελέτη.


Ο d'Urville στο διάστημα των δυο τελευταίων αποστολών κατέγραψε την ιστορία τους - εκτάσεως 13 τόμων! - και επιμελήθηκε τη σύνταξη ατλαντών με τα φυτά και τα ζώα που συνέλεγαν οι φυσιοδίφες, και απεικόνιζαν οι ζωγράφοι των αποστολών του. 


Ένα δείγμα αυτης της εξαιρετικής εργασίας που έγινε στα χρόνια 1826-1830 παρουσιάζουμε κατωτέρω. Έχει ληφθεί από τον ζωολογικό  και τον βοτανολογικό άτλαντα των ετών 1826-1829 και προέρχονται από την ιστοσελίδα της ΒΗL (Biodiversity Heritage Library).  (Η διεύθυνση από εδώ)