Οι μεδουσες του Haeckel και οι μεδουσες του Mayer

 

Σ

την εικονογραφία της Βιολογίας ο όρος μέδουσα είναι συνυφασμένος με τις εξαίσιας ομορφιάς μέδουσες του Haeckel που απαθανατίστηκαν στη μονογραφία του: System of Medusae (1879) και συμπεριελήφθησαν στο βιβλίο: Καλλιτεχνικές Μορφές της Φύσης (Kunstformen der Natur) του Γερμανού λιθογράφου Adolf Giltsch που εκδόθηκε το 1904.

Όμως, περίπου τρεις δεκαετίες μετά από την έκδοση της μονογραφίας του Haeckel, ο Alfred Goldsborough Mayer, ένας Αμερικανός φυσιοδίφης - μαθητής του Alexander Agassiz - και ταλαντούχος εικονογράφος, γοητευμένος κι o ίδιος από την ομορφιά των πλασμάτων αυτών, στράφηκε στην παρατήρηση, στην περιγραφή και στην εικονογράφηση της φυσικής ιστορίας τους. Παρά το ότι οι εικόνες του Mayer για τις μέδουσες - που δημοσιεύτηκαν σε ένα τρίτομο έργο το οποίο εκδόθηκε το 1910, με τίτλο: Οι Μέδουσες του Κόσμου - είναι κυρίως γνωστές στον στενό κύκλο των ειδικών, είναι εξίσου αξιομνημόνευτες με αυτές του Haeckel. Δεν υστερούν σε ομορφιά, σε σχέση με τις μέδουσες του Γερμανού επιστήμονα, και - κατά την άποψή μου - είναι, χάρη στον μινιμαλισμό και στην καθαρότητα των γραμμών τους, υπέρτερες τους, κατά την αποτύπωση των ουσιωδών χαρακτηριστικών, ώστε να διευκολύνουν τη μελέτη, την ταυτοποίησή τους και την ταξινόμησή των εικονιζόμενων ζώων.

Απλώς, ενώ οι εικόνες του Haeckel αποτελούν, κατά κάποιο τρόπο, "μπαρόκ υπερθεάματα" στα οποία, αφθονούν οι  αποχρώσεις και οι σκιές, οι εικόνες του Mayer, πολύ λιγότερο εντυπωσιακές, έχουν αξιοποιήσει με φειδώ το χρώμα (οι μέδουσες του, είναι σχεδόν διάφανες) και τις σκιάσεις.Τα χαρακτηριστικά αυτά, κατάλληλα για να περιγράψουν με έναν "λακωνικό", στεγνό και ακριβή τρόπο - σε σχέση με τον "ρητορικό" του Haeckel -τις μέδουσες, δεν έχουν αδικήσει την ομορφιά αυτών των υδρόβιων οργανισμών. Οι μέδουσές του Mayer, αν και με χρήση λιγότερων υλικών και έμφαση στη σαφήνεια της εικαστικής περιγραφής, παραμένουν τα γνωστά αιθέρια πλάσματα που αιωρούνται στις θάλασσες και τους ωκεανούς μας. 

Oι εικόνες των λιθογραφιών του Mayer έχουν ληφθεί από την ιστοσελίδα: Biodiversity Heritage Library.

Jules Dumont d'Urville

Ένα περίπου χρόνο πριν ξεσπάσει η Ελληνική Επανάσταση η αξίνα ενός Μηλίου χωρικού - κατά την προσπάθειά του να απομακρύνει μια ρίζα δέντρου από το χωράφι του - έφερε στο φως μια υπόγεια κρύπτη εντός της οποίας φυλασσόταν ένα άγαλμα. Όταν ο χωρικός ανέβασε, με τη βοήθεια των γειτόνων του, το εύρημά του στην επιφάνεια του εδάφους, διαπίστωσε ότι ήταν το άγαλμα μια γυναικείας ελληνικής θεότητας και διαισθανόμενος τη σημασία του, το φύλαξε στο σπίτι του.

Όμως το νέο για την εύρεση του αγάλματος δεν κρατήθηκε μυστικό. Έφτασε ως τα αυτιά του Γάλλου προξένου στην Κωνσταντινούπολη ο οποίος παρακίνησε τον πλοίαρχο της κορβέτας του Γαλλικού πολεμικού ναυτικού "Coquille", που ναυλοχούσε εκεί, να καταπλεύσει στη Μήλο προκειμένου να εξετάσει το άγαλμα, και το ενδεχόμενο - αν πράγματι άξιζε - να μεταφερθεί στη Γαλλία. Όταν η κορβέτα έφτασε στη Μήλο, ο πλοίαρχός της, ανέθεσε στον Jules Dumont d'Urville (1790-1842), έναν νεαρό σημαιοφόρο του, που είχε σπουδάσει Ελληνικά, Λατινικά και Βοτανολογία, να επισκεφθεί το σπίτι του χωρικού, να δει το άγαλμα κι αν έκρινε σκόπιμο, να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για την απόκτησή του. Ο d'Urville εντυπωσιασμένος από την ομορφιά του αγάλματος κατέβαλε στον χωρικό μια προκαταβολή και επέστρεψε στο πλοίο για να πάρει τα χρήματα που θα συμπλήρωναν το συμφωνημένο ποσό για την αγορά του αγάλματος. 

Από εκεί και πέρα, η ιστορία της απόκτησης του αγάλματος, που δεν ήταν άλλο από τη γνωστή Αφροδίτη της Μήλου, περιπλέχτηκε, καθώς στη διεκδίκησή της μπήκαν και Έλληνες πρόκριτοι που είχαν υποσχεθεί στον Μήλιο χωρικό ένα μεγαλύτερο ποσό. Οι ακριβείς συνθήκες της εύρεσης του αγάλματος, της απόκτησής της από τους Γάλλους - βίαιη απόσπαση του αγάλματος από το Ελληνικό πλοίο στο οποίο είχε μεταφερθεί, και μεταφορά του στο Γαλλικό - αλλά και της κατάστασης στην οποία βρέθηκε - οι βραχίονες υπήρχαν στο άγαλμα, αλλά χάθηκαν κατά τη συμπλοκή Ελλήνων και Γάλλων; - δεν είναι οι γνωστές και υπάρχουν διάφορες εναλλακτικές διηγήσεις. Τελικώς η Αφροδίτη της Μήλου μεταφέρθηκε στο Λούβρο, όπου εκτίθεται από το 1821 και ο Γάλλος σημαιοφόρος παρασημοφορήθηκε για τη συμβολή του στην απόκτηση του αγάλματος για λογαριασμό της Γαλλίας και αργότερα, προήχθη σε καπετάνιο του πλοίου, που στο μεταξύ από "Coquille" (όστρακο), είχε μετονομαστεί σε "Αστρολάβο".

Ο d'Urville ηγήθηκε, ως κυβερνήτης του "Αστρολάβου" σε δυο ακόμη εξερευνητικές αποστολές - τις μεγαλύτερες αποστολές του Γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα,  που τον έκαναν να αποκτήσει τη φήμη, ενός Γάλλου Captain Cook. Η πρώτη αποστολή που έγινε στα χρόνια 1822 - 1825, στον Νότιο Ειρηνικό, ως κύριο αντικείμενό της είχε την αναζήτηση των ιχνών του Γάλλου εξερευνητή Jean-François La Pérouse τα δυο πλοία της αποστολής του οποίου είχαν χαθεί μυστηριωδώς το 1788. Η δεύτερη αποστολή (1837-1840) που έγινε στην Ανταρκτική αποσκοπούσε στην αναζήτηση του Νοτίου Μαγνητικού Πόλου, έναν στόχο που δεν κατάφερε να πετύχει καθώς ο Αστρολάβος δεν ήταν κατάλληλα εξοπλισμένος για την πλοήγηση στον πάγο και τα μέλη του πληρώματος προσεβλήθησαν από σκορβούτο. Όμως και στην αποστολή αυτή, όπως και στις προηγούμενες, ο d'Urville με τον Αστρολάβο χαρτογράφησε νέες θαλάσσιες οδούς, συνέβαλε στην εθνογραφική μελέτη των λαών του Ειρηνικού και συνέλεξε ένα πλήθος δειγμάτων φυτικών και ζωικών οργανισμών, μεταξύ των οποίων, τα αγνοημένα ως τότε ασπόνδυλα,  που αποστέλλονταν στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Παρίσι, για περαιτέρω μελέτη.

Ο d'Urville στο διάστημα των δυο τελευταίων αποστολών κατέγραψε την ιστορία τους - εκτάσεως 13 τόμων! - και επιμελήθηκε τη σύνταξη ατλαντών με τα φυτά και τα ζώα που συνέλεγαν οι φυσιοδίφες, και απεικόνιζαν οι ζωγράφοι των αποστολών του. 

Ένα δείγμα αυτης της εξαιρετικής εργασίας που έγινε στα χρόνια 1826-1830 παρουσιάζουμε κατωτέρω. Έχει ληφθεί από τον ζωολογικό  και τον βοτανολογικό άτλαντα των ετών 1826-1829 και προέρχονται από την ιστοσελίδα της ΒΗL (Biodiversity Heritage Library).  (Η διεύθυνση από εδώ)

John James Audubon: Ενας λαμπρος φυσιοδιφης και ζωγραφος της αγριας φυσης με σκοτεινο, ομως, παρελθον.

 

Είναι απίθανο να μη βρει κανείς σε κάποιο από τα φημισμένα Μουσεία Φυσικής Ιστορίας ή στις διεθνείς εκθέσεις έργων για την άγρια φύση,  έναν από τους πίνακες του John James Audubon (1785 - 1851). Το κύριο έργο του: Τα πτηνά της Αμερικής, έργο που περιλαμβάνει 435 χαρακτικά και ακουαρέλες, επαναστατικοποίησε τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζονταν τα πτηνά στις νατουραλιστικές απεικονίσεις: Αντί να τα ζωγραφίζει στις άκαμπτες στάσεις με τις οποίες τα ζωγράφιζαν οι προγενέστεροι ζωγράφοι, μελετούσε, επί μακρόν, τις κινήσεις τους, και αφού τα κυνηγούσε και τα σκότωνε, τα στήριζε με τη βοήθεια ξύλινων υποστηριγμάτων, ώστε να αποκτήσουν τη φυσική στάση με την οποία τα απαθανάτιζε. Συνήθιζε μάλιστα, μετά το τέλος της εργασίας του, να τα μαγειρεύει, ώστε να καταγράφει τις γευστικές εντυπώσεις του... 

Οι σημαντικές πληροφορίες που άντλησε η επιστήμη του 19ου αιώνα από τις ακριβείς, αλλά και καλαίσθητες δημιουργίες του Audubon, κατέστησαν την τέχνη του, ένα μέτρο για την αξιολόγηση των εικονογράφων πτηνών, από τον 19ο αιώνα, ως σήμερα.

Κι όμως, ο σημαντικός αυτός αυτοδίδακτος ζωγράφος και φυσιοδίφης, κρύβει μια σκοτεινή ιστορία πίσω του. Γεννήθηκε σε μια φυτεία στην Αϊτή,  ίσως από τον ιδιοκτήτη μιας φυτείας και μια κρεολή που εργαζόταν στα κτήματά του - και κατά την παιδική ηλικία εστάλη στη Γαλλία, όπου έζησε ως τα 18 του χρόνια με τη σύζυγο του φερόμενου ως πατέρα του. Εκεί αναπτύχθηκε το ενδιαφέρον του για τη μελέτη των πτηνών και τη ζωγραφική, το οποίο μπόρεσε να εξασκήσει κατά τη διάρκεια των περιπετειωδών αποστολών που έκανε κατά τη νεανική του ζωή (διέπλευσε δεκάδες φορές τον Ατλαντικό, κατευθυνόμενος σε διαφορετικούς προορισμούς).

Είναι ιστορικά εξακριβωμένο ότι κατά τη διάρκεια της ώριμης και πολυτάραχης ζωής του ενεπλάκη στην αγοροπωλησία σκλάβων και ότι διαπνεόταν από ρατσιστικά φρονήματα. Η αποκάλυψή τους, οδήγησε - στο πλαίσιο του κινήματος της Cancel Culture - στη διατύπωση του αιτήματος της αλλαγής του ονόματος του ιδρύματος προώθησης του έργου του, National Audubon Society. Το  - Δ.Σ. του ιδρύματος αποφάσισε - μάλλον πράττοντας ορθά - να μην αποδεχτεί το αίτημα με το επιχείρημα, ότι το ίδρυμα - που ιδρύθηκε 50 χρόνια μετά τον θάνατο του Audubon - έχει κατορθώσει να αντιπροσωπεύει, πολύ περισσότερα απ' όσο το έργο του ίδιου, το οποίο καταδίκασε ανεπιφύλακτα.

Παρά λοιπόν τη σκοτεινή πλευρά της προσωπικότητας του Audubon, το έργο του είναι φωτεινό και αξιομνημόνευτο. 

Sebastião Salgado

Ακόμη κι αν ο αναγνώστης αγνοεί το όνομα του φωτογράφου που πήρε τις φωτογραφίες από το γιγαντιαίο υπέργειο ορυχείο της Serra Pelada, οι ίδιες οι φωτογραφίες είναι πασίγνωστες και συνώνυμες του πυρετού του χρυσού και της απληστίας που είχε καταλάβει την εκατοντάδα χιλιάδων χρυσωρύχων που είχαν προσέλθει οικειοθελώς για να κυνηγήσουν το επικίνδυνο όνειρό τους.

Ο φωτογράφος, λοιπόν, που απαθανάτισε τη μυρμηγκιά των ανθρώπων που ανεβοκατέβαιναν, φορτωμένοι με σάκους με λάσπη τον τεράστιο λάκκο διαμέτρου μισού χιλιομέτρου και βάθους 200 μέτρων,  ονομάζεται Sebastião Salgado. 

Ο Salgado επισκέφτηκε το ορυχείο το 1986, δεκατρία δηλαδή χρόνια αφότου είχε παραιτηθεί από τον Διεθνή Οργανισμό Καφέ και την Παγκόσμια Τράπεζα, για να αφοσιωθεί στη φωτογραφία, το χόμπυ που είχε αναπτύξει, κατά τη διάρκεια των αποστολών στις οποίες είχε λάβει μέρος, ως εμπειρογνώμων οικονομολόγος.

Ο Salgado ως φωτογράφος έχει ταξιδέψει σε περισσότερες από 100 χώρες. Το έργο του - αρχικά εστιασμένο στην τεκμηρίωση των ανθρώπινων τραγωδιών που εκτυλίσσονταν ανά τον κόσμο, και στη συνέχεια στην προβολή της επαπειλούμενης καταστροφής της ομορφιάς της Φύσης - έχει αναγνωρισθεί διεθνώς, ώστε ο ίδιος να αναγορευτεί σε πρέσβη καλής θελήσεως της Unesco. 

Μαζί λοιπόν με τις φωτογραφίες από τη Serra Pelada, δείτε τις περιβαλλοντικές φωτογραφίες του, καθώς και ένα τρέηλερ, από το "Αλάτι της Γης", μια πανέμορφη ταινία για το έργο του Salgado την οποία είχε υπογράψει ο Vim Wenders.

Ανταρκτική

Ιερό βουνό - Αμαζονία

 Ισημερινός. Το πόδι της ιγκουάνα

Άλμπατρος, στο Αρχιπέλαγος της νήσου Γουίλλις.

Walter Ernest Spradberry: Ενας αντιρρησιας συνειδησης ζωγραφος που διακριθηκε στα πεδια των μαχων

 

O Walter Erenst Spradberry ήταν ένας Άγγλος ζωγράφος που αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος του έργου του στη δημιουργία ταξιδιωτικών αφισών, τις οποίες έκανε για λογαριασμό αγγλικών  εταιρειών συγκοινωνίας όπως οι: General, Underground και Southern, πριν την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Φυσικά κύριος σκοπός της εργασίας αυτής ήταν να προβάλλει στο κοινό την ομορφιά των τοπίων της Αγγλικής υπαίθρου, ώστε να το δελεάσει να χρησιμοποιούν τα μέσα μεταφοράς που θα το μετέφεραν εκεί. Όμως ο Spradbery ενδιαφερόταν να προωθήσει, μαζί με το προϊόν της εταιρείας που τον πλήρωνε, την αγάπη για τη φύση. Ενδιαφερόταν, ειδικά, να εμπνεύσει τους νεαρούς θεατές των αφισών του, οι οποίες κοσμούσαν τα λεωφορεία και τους συρμούς του μετρό, να υιοθετήσουν έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής με πεζοπορία και διαβίωση στην ύπαιθρο.

Αυτό το, φυσιολατρικό πνεύμα, που είναι έκδηλο στις αφίσες του, ήταν απόλυτα συναφές με τα ειρηνόφιλα ιδεώδη του, την απόλαυση της χαράς της ζωής και Φύσης, σε συνθήκες ειρήνης. Και πράγματι, με το ξέσπασμα του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου, αρνούμενος να παραλάβει όπλο εντάχθηκε στο Ιατρικό Σώμα του Βασιλικού Στρατού και με την ιδιότητα του νοσοκόμου έλαβε μέρος σε πολλές μάχες, συμπεριλαμβανομένης της μάχης του Σομμ, που ήταν η πλέον πολύνεκρη μάχη του πολέμου (περισσότερο από 1 εκατομμύριο νεκροί, από τους οποίους οι 400.000 Βρετανοί). 

Ο Spradberry, που τιμήθηκε για τη γενναιότητα που επέδειξε κατά τη διάσωση συμπολεμιστών του με μετάλλιο διακεκριμένων πράξεων, την ημέρα που υπεγράφη η ανακωχή, έγραφε από τα χαρακώματα στη μητέρα του: 

Οι εχθροπραξίες σταμάτησαν σε όλα τα μέτωπα στις 11 π.μ. σήμερα. Ω ευτυχισμένες μητέρες, ευτυχισμένες αγαπημένες, ευτυχισμένες γυναίκες, που οι αγαπημένοι σας θα γυρίσουν πίσω ... Κι όσο γι' αυτές τις μοναχικές ψυχές που έχασαν τους δικούς τους, η σημερινή ημέρα είναι σκληρή μαζί τους - με τι οδύνη θα αντιμετωπίσουν άραγε τη χαρά μας; «Ειρήνη στη γη, ανοικτή καρδιά στους ανθρώπους» - μια αόρατη χορωδία το τραγουδά στα στήθη μας - παρακινώντας  μας να δημιουργήσουμε έναν καλύτερο κόσμο πιο άξιο των ιδανικών και των φιλοδοξιών μας. Ας ξεκινήσουμε».  

Ας επιστρέψουμε όμως στις ταξιδιωτικές αφίσες του σπουδαίου αυτού καλλιτέχνη. Παρατηρώντας τις θα προσέξετε την απλότητα της γραμμής τους και την προσπάθεια του ζωγράφου να περιλάβει, μόνον ό,τι έκρινε απαραίτητο για την απόδοση των τοπίων του. Όπως έγραφε σε ένα άρθρο του, στο περιοδικό Artist, το 1947, η ταξιδιωτική αφίσα πρέπει να δημιουργείται μετά την επίσκεψη του καλλιτέχνη στο τοπίο, τον εντοπισμό των πλέον διάσημων χαρακτηριστικών του, αλλά και την υιοθέτηση μιας φρέσκιας οπτικής που θα αποκαλύψει πτυχές που ως τώρα είχαν αγνοηθεί, για να τις αναδείξει με απλό, αλλά εντυπωσιακό, αναγνωρίσιμο και αξέχαστο τρόπο.

1933

1933

1931

1927

1932

1930

Mel Hunter, ενας Αμερικανος εικονογραφος

Ο Mel Hunter (1927 - 2004) ήταν ένας αυτοδίδακτος Αμερικανός εικονογράφος του οποίου το κύριο έργο εστιάστηκε στον τομέα της επιστημονικής φαντασίας - συνεργάστηκε με τον Isaac Asimov - επεκτάθηκε όμως σε ένα σωρό τομείς, όπως η ευφάνταστη, αλλά εμπράγματη σχεδίαση προηγμένων τεχνολογιών σε πυραύλους και αεροσκάφη και αργότερα στην καθαυτό επιστημονική εικονογραφία. Από το 1970 στράφηκε στη συγγραφή και εικονογράφηση βιβλίων οικολογικού περιεχομένου για παιδιά, που κυκλοφόρησαν από τον εκδοτικό οίκο World Publishing Co.

Στο πλαίσιο της συνεργασίας του με τον εκδοτικό οίκο παρήγαγε μια σειρά 13 βιβλίων,  με τον υπότιτλο: Παγκόσμια Οικολογία για νεαρούς αναγνώστες, και τίτλους όπως: Πώς εμφανίστηκαν τα φυτά; Πώς εμφανίστηκε ο άνθρωπος, Πώς εμφανίστηκε η Γη; κ.ο.κ. 

Από το πλούσιο λοιπόν έργο του προικισμένου αυτού εικονογράφου, παρουσιάζουμε μερικές εικόνες που ελήφθησαν από τα δύο πρώτα βιβλία που αναφέρουμε. Το χαρακτηριστικό τους ήταν η παιδιάστικης σχεδόν απλότητας εικόνες τους και το εμπεριστατωμένο - οπωσδήποτε στην εποχή τους, αλλά και σήμερα - κείμενό τους.  

Τα βιβλία αυτά είναι προσβάσιμα από το archive. org στις ακόλουθες διευθύνσεις:

• Πώς εμφανίστηκαν τα φυτά; 
• Πώς εμφανίστηκε ο άνθρωπος; 

(H πρόσβαση απαιτεί να ανοίξετε έναν λογαριασμό, και να "δανειστείτε" ένα βιβλίο, για μια ώρα)

Πώς εμφανίστηκαν τα φυτά;

Πώς εμφανίστηκε ο άνθρωπος;