Ανατομια και Τεχνη

 

Είναι χειμώνας του 1507 ή του 1508 και στο Νοσοκομείο Santa Maria Nuova της Φλωρεντίας, ένας ηλικιωμένος άνδρας καθισμένος στο κρεβάτι του συνομιλεί με τον επισκέπτη του, έναν γνωστό καλλιτέχνη της εποχής. Λίγες ώρες μετά ο γέροντας πεθαίνει κι ο καλλιτέχνης εντυπωσιασμένος από την συνάντηση μαζί του, θα κατέγραφε στις σημειώσεις του:  "Αυτός ο γέροντας λίγο πριν πεθάνει μου είπε πως έζησε εκατό χρόνια χωρίς να έχει νιώσει καμία ενόχληση, παρεκτός της αδυναμίας που τον είχε καταβάλει. 'Ετσι χωρίς κανένα εμφανές σημάδι νοσήματος ή δυσφορίας ο γέροντας έφυγε από τη ζωή αυτή. Αποφάσισα λοιπόν να τον ανατάμω για να ανακαλύψω την αιτία, αυτού του τόσο γλυκού θανάτου".

Η εκδικηση του καμεραμαν

Θα θυμάστε τις ταινίες με κινούμενες μαριονέτες-συνήθως ανατολικής προελεύσεως- που στη δεκαετία του 80 πρόβαλλε η κρατική τηλεόραση; Αυτές λοιπόν οι ταινίες είναι κατασκευασμένες με μια τεχνική, που επενόησε και ανέπτυξε ο Wladyslaw Starewicz, ένας σημαντικός Ρώσσος κινηματογραφιστής, αλλά και βιολόγος, τη δεκαετία του 1910.

Botanische Wandtafeln: Ενα διαχρονικα αξεπεραστο εποπτικο υλικο

 

Οι μεταρρυθμίσεις στο γερμανικό εκπαιδευτικό σύστημα στα μέσα του 19ου αιώνα οδήγησαν σε σημαντική αύξηση του αριθμού των μαθητών και των φοιτητών. Αποτέλεσμα αυτής της αύξησης ήταν ο μέσος αριθμός διδασκομένων να ξεπερνά τους 100, ένας δηλαδή αριθμός που δημιουργούσε προβλήματα στη διδασκαλία των διαφόρων γνωστικών αντικειμένων.

Η λύση που επενόησε ένας καθηγητής φυσιολογίας φυτών στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, ήταν η παραγωγή μεγάλων διαστάσεων βοτανολογικών χαρτών, μεγάλων (Botanische Wandtafeln), που ξετυλίγονταν και αναρτώνταν σε περίοπτες θέσεις στις αίθουσες διδασκαλίας. Ο καθηγητής ονομαζόταν Carl Ignaz Leopold Kny (1841-1916) και ήταν μαθητής του Carl Wilhelm von Nägeli, του διαπρεπούς βοτανολόγου καθηγητή, που είχε απορρίψει την εργασία του Μέντελ για το μοσχομπίζελο.

H τεχνη της πτησης

 

Η ταινία μικρού μήκους: "Η τέχνη της πτήσης", είναι δημιουργία του ανεξάρτητου Ολλανδού φωτογράφου και κινηματογραφιστή Jan van IJken. Σε αυτήν κατέγραψε τους εκπληκτικούς σχηματισμούς που έκαναν τα ψαρόνια στον ουρανό της πατρίδας του τον χειμώνα του 2014-2015. Όπως και στις άλλες ταινίες του (Plaktonium, Becoming, Facing animals) και στην ταινία αυτή κινείται στο λεπτό όριο που χωρίζει (;) την Τέχνη από την επιστήμη. 

Εκμεταλλευόμενος τη γνώση του από τον χειρισμό του φωτός που κατέχει ως φωτογράφος στην "Τέχνη της πτήσης" καταγράφει ποιητικά αυτό το μεγαλειώδες φαινόμενο του οποίου την εξήγηση, το πώς δηλαδή τα σμήνη των ψαρονιών που απογειώνονται κάθε σούρουπο, πετούν χωρίς να συγκρούονται μεταξύ τους, ακόμη δεν γνωρίζουμε.

Zoo: Ποιος παρατηρει ποιον;

Στον γοργό χρόνο του διαδικτύου, 11 λεπτά δεν είναι λίγα. Αν τα διαθέσετε όμως για την παρακολούθηση της ταινίας μικρού μήκους που σας προτείνω θα αποζημιωθείτε πλήρως. Πρόκειται για μια ταινία την οποία γύρισε το 1961 στον Ζωολογικό Κήπο του Άμστερνταμ ο Bert Haanstra, ένας προικισμένος Ολλανδός σκηνοθέτης που είχε βραβευθεί το 1958 με Oscar  για ταινία μικρού μήκους  (Glass).

O Haanstra στο διάστημα της καριέρας του γύρισε δεκάδες μικρού, κυρίως, μήκους ταινίες των οποίων τα πραγματικά στιγμιότυπα διαδέχονταν το ένα τον άλλο, ώστε να συνιστούν μια χαρακτηριστική ποιητική αφήγηση που οδηγεί τον θεατή να μην αντλεί απλώς πληροφορίες, αλλά να  βιώνει εγκάρδια γνώση για τα εξιστορούμενα. Μεταξύ των ταινιών αυτών περιλαμβάνεται και η μεγάλου μήκους ταινία Ape and Super-Ape, στην οποία συνεργάστηκε με την γνωστή πρωτευοντολόγο Jane Goodall. Η ταινία, στην οποία συγκρίνεται η συμπεριφορά των ανθρώπων και των πιθήκων, έχει μεγάλη διάρκεια και είναι προσβάσιμη από εδώ. 

Εx libris: Τα αριστουργηματα του εσωφυλλου των βιβλιων

 

Πριν μερικά χρόνια ένας συνάδελφος είχε μυήσει τη σελίδα στις περίτεχνες μικρές ετικέτες ή σφραγίδες με τις οποίες, κατά τον 15ο ως και τον  19ο, κυρίως, αιώνα ο κάτοχος ενός βιβλίου,  φυσικό πρόσωπο, βιβλιοθήκη ή οργανισμός, επεσήμαινε την ιδιοκτησία του σε αυτό.

Οι ετικέτες αυτές που ονομάζονταν ex libris (που στα λατινικά σημαίνει: Από το βιβλίο του, από τη βιβλιoθήκη του), απεικόνιζαν το έμβλημα του κατόχου του βιβλίου και η πρακτική χρησιμότητά τους ήταν να περιορίζεται το ενδεχόμενο κλοπής ή απώλειάς του, με την επικόλλησή τους, συνήθως στην πίσω όψη του εξωφύλλου του βιβλίου (εσώφυλλο).

Το χρυσο βιβλιο της Βιολογιας

Το 1961 είδε το φως της δημοσιότητας ένα βιβλίο για νέους που έφερε τον τίτλο: “Το χρυσό βιβλίο της Βιολογίας” και τον υπότιτλο: “Μια εισαγωγή στα θαύματα της ζωής“. Συγγραφείς του βιβλίου ήταν οι Gerald Ames και Rose Wyler και εικονογράφος του ο Charley Harper. 

Το βιβλίο αυτό που περιελάμβανε μια συνόψιση της βιολογίας (από την ιστορία της, ως στοιχεία ανατομίας, οικολογίας, γενετικής, εξέλιξης κ.ά.) γνώρισε μεγάλη εκδοτική επιτυχία και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, κυρίως χάρη στις γοητευτικές εικόνες που είχε φιλοτεχνήσει ο μοντερνιστής εικονογράφος του.

Οφθαλμοδουλεια

 

Ποιος δεν θυμάται τα παιδικά βιβλία με τις αναδυόμενες εικόνες, ή τις ευχετήριες κάρτες και τις χαρτοκοπτικές με τα επάλληλα αναπτυσσόμενα επίπεδα; Αλλά και ποιος δεν έχει διευκολυνθεί στην κατανόηση μιας πολύπλοκης τεχνολογικής ή βιολογικής δομής από τις προσομοιώσεις υπολογιστών, που χρησιμοποιούν αναδυόμενα παράθυρα και επίπεδα;

Αυτή λοιπόν η τεχνική, με την οποία ο αναγνώστης αλληλεπιδρά με την έντυπη εικόνα και ο χρήστης του υπολογιστή με τη διαδραστική προσομοίωση, είναι μια επινόηση των αρχών σχεδόν της τυπογραφίας, όπως μαρτυρούν αρκετά βιβλία που εκδόθηκαν κατά την Αναγέννηση*. Ένα από αυτά εκδόθηκε το 1583 και έφερε τον τίτλο: "Οφθαλμοδουλεία,  δηλαδή μια πραγματεία για τα αίτια των αδυναμιών, των παθήσεων του ματιού και του προσώπου".

Το έργο, του οποίου συγγραφέας ήταν ο George Bartisch (1535–1607), ένας Γερμανός οφθαλμίατρος και χειρουργός, αποτελούσε έναν οφθαλμιατρικό άτλαντα της εποχής που παρουσίαζε τη δομή του ματιού και τις παθήσεις του, αλλά και την ανατομία του εγκεφάλου.

Maria Sibylla Merrian: H zωγραφος που εδειξε πως η επιστημη ειναι ομορφη

Δεν είχε επιστημονικές σπουδές, όμως το εξαιρετικό ταλέντο της στην ζωγραφική και  η παρατηρητικότητά της την οδήγησαν να δημιουργήσει μια σειρά έργων που άλλαξαν την εικόνα που είχαν οι άνθρωποι του 17ου και 18ου αιώνα για τα φυτά και ιδιαιτέρως τα έντομα. 

Ενδιαφέρθηκε από την παιδική ηλικία για τη μεταμόρφωση των εντόμων και τη μελέτησε δημιουργώντας εκπληκτικής ακρίβειας και ομορφιάς εικονογραφήσεις, που έκαναν οικείο ένα αντικείμενο που θεωρείτο απεχθές.  Παρόλα αυτή, η Φύση της δεν είναι ωραιοποιημένη. Στις συνθέσεις της, συνυπάρχουν ακμαία, καταπράσινα φύλλα και αψεγάδιαστα άνθη μαζί με κατεστραμμένα από τα έντομα, αλλά και θηρευτές και θηράματα, που αποκαλύπτουν τον αδυσώπητο αγώνα για την επιβίωση.

Τεχνη; Επιστημη;

 

Δοκιμάστε να δείξετε μια από τις εικόνες που ακολουθούν σε κάποια φίλη ή φίλο που δεν έχει ακούσει ποτέ τους όρους: Νευρώνας, Σύναψη, Κυτταρικό σώμα και ρωτήστε να σας πει τι βλέπει. Μην παραξενευτείτε αν σας πει πως αναγνωρίζει έναν πίνακα του Μιρώ, όχι μόνο διότι τα μοτίβα που δημιουργεί η Φύση και επινοεί ο άνθρωπος, κάποτε μοιάζουν. Αλλά και διότι η δημιουργικότητα και η έμπνευση κατοικούν επίσης, στην επιστημονική και στην καλλιτεχνική δραστηριότητα.

Ένα εξαιρετικο βιβλιο του 19ου αιωνα για τα θαυματα των φυτων

 

Το όνομά του φέρει ένας κρατήρας της Σελήνης και ένας του Άρη, καθώς και ένας αστεροειδής, εις αναγνώριση της μεγάλης συνεισφοράς του στην επιστήμη της Αστρονομίας. Ο ίδιος, διαπρεπής αστρονόμος των μέσων του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου, ήταν παράλληλα ένας πολυγραφότατος συγγραφέας βιβλίων με τα οποία μεταλαμπάδευε τον θαυμασμό και τη γνώση του για τις Φυσικές Επιστήμες στο ευρύ κοινό. Μεταξύ των βιβλίων αυτών συμπεριλαμβάνονται και τα «Θαύματα των Φυτών» το οποίο υπέγραψε, όχι με το πραγματικό όνομά του Camille Flammarion, αλλά με το ψευδώνυμο: Fulgence Marion.

Οι μεδουσες του Ernst Haeckel

Ίσως το ομορφότερο από τα βιβλία στα οποία αναπαραστάθηκε ο έμβιος κόσμος, να είναι το εμβληματικό έργο του 19ου αιώνα, "Καλλιτεχνικές Μορφές στη Φύση", με τις 100 λιθογραφίες του οποίου ο εικονογράφος του, ο μεγάλος Γερμανός βιολόγος Ernst Haeckel, έδειξε πόσο ανεπαίσθητο μπορεί να γίνει το σύνορο ανάμεσα στην Τέχνη και την Επιστήμη.

Κι ίσως, ανάμεσα στις λιθογραφίες αυτές, η ομορφότερη και περισσότερο γνωστή να είναι η λιθογραφία μιας δισκομέδουσας που ο Haeckel ανεκάλυψε στον κόλπο της Villefranche, κοντά στη Νίκαια το 1864. Στη σύνθεσή της λιθογραφίας του, οι τρεις δισκομέδουσες (στη σύγχρονη ορολογία τάξη Semaeostomatida) μοιάζει να παίρνουν μέρος στην εκτέλεση μιας ανάλαφρης χορογραφίας στην οποία η πρωταγωνίστρια, αναπτύσσει τη χάρη της  διαγώνια, ίσως για να τονιστεί το πόσο αψηφά τη βαρύτητα.    

Δισκομέδουσες (8η λιθογραφική πλάκα)

                           

Αυτή λοιπόν τη δισκομέδουσα, ο Haeckel ονόμασε Desmonema annasethe, διότι οι κεραίες της που «κρέμονταν σαν τα μακριά μαλλιά μιας πριγκήπισσας" του θύμιζαν την κόμη της πρώτης του συζύγου Anna Sethe που πέθανε στην ηλικία των 29 ετών.

Και σε μια άλλη όμως λιθογραφία της εκπληκτικής αυτής σειράς ο καλλιτέχνης επιστήμων άφησε να φανεί ένα μέρος της προσωπικής ιστορίας του. Ήταν η λιθογραφία 88 στην οποία μια άλλη δισκομέδουσα πήρε το όνομα μιας γυναίκας. Αυτή τη φορά ήταν το όνομα μιας νεαρής ερωμένης του, με την οποία ο Haeckel διατηρούσε ερωτικό δεσμό από το 1898, κατά τη διάρκεια του δεύτερου ανεπιτυχούς γάμου του. Η δισκομέδουσα ονομάστηκε Rhopilema frida, και όπως εξηγούσε ο Haeckel στην έκδοση των Καλλιτεχνικών Μορφών στη Φύση του 1904: "Το υπέροχο αυτό νέο είδος του γένους Rhophilema, μια από τις ομορφότερες μέδουσες, συλλέχθηκε την 10η Μαρτίου του 1901 στα στενά της Μαλάκκας, κάτω από τον Ισημερινό. Η ονομασία της είναι σε ανάμνηση της Δεσποινίδος Frida von Uslar-Gleichen, της καλλιτεχνικής φίλης της Φύσης, η οποία συνέδραμε ποικιλοτρόπως, στις Καλλιτεχνικές Μορφές της Φύσης με την λεπταίσθητη κρίση της". Όμως και ο έρωτας αυτός ήταν άτυχος, καθώς η Frida απεβίωσε το 1903, ίσως από υπερβολική δόση οπίου.

Κλείνοντας τη μικρή αυτή ιστορία των δύο λιθογραφιών των Καλλιτεχνικών Μορφών στη Φύση, αξίζει να επισημάνουμε πως το έργο αυτό υπηρέτησε την Επιστήμη, καθώς περιέγραψε ένα πλήθος νέων άγνωστων ως τότε οργανισμών, και τους κατέστησε προσιτούς στο αναγνωστικό κοινό της εποχής του, υπηρέτησε όμως και την Τέχνη. Ρίξτε μια ματιά στη φωτογραφία, που επισυνάπτουμε, στην οποία απεικονίζεται η Rhopilema frida και ο πολυέλαιος του Ωκεανογραφικού Μουσείου του Μονακό, και θα συμφωνήσετε.

Μην παραλείψετε όμως να επισκεφθείτε και τον σύνδεσμο που παρέχουμε. Θα σας δοθεί η ευκαιρία να δείτε, κι αν επιθυμείτε να κατεβάσετε για να κοσμήσετε τους τοίχους του σπιτιού σας, το σύνολο των λιθογραφιών του σπουδαίου επιστήμονα. Επίσης, αν επιθυμείτε  να έχετε πρόσβαση στην ιστορική έκδοση, η καλύτερη διεύθυνση είναι εδώ.

Για τη σύνταξη του άρθρου αντλήθηκαν στοιχεία από τις ακόλουθες πηγές:

• http://www.jcbourdais.net/journal/08avr08.php
• http://caliban.mpipz.mpg.de/haeckel/kunstformen/natur.html
• http://www.strangescience.net/haeckel.htm
• http://www.peterdsmith.com/the-tragic-sense-of-life/
• http://www.kuriositas.com/2012/01/art-forms-of-nature-ernst-haeckel.html

Ο μαγευτικος κοσμος του Walter Crane

Ο Walter Crane (1845-1915), ήταν ένας Άγγλος εικονογράφος που αν και γνωστός κυρίως για τις εικονογραφήσεις παιδικών βιβλίων, επηρέασε την διακοσμητική τέχνη του καιρού του, ως εκπρόσωπος του καλλιτεχνικού κινήματος Art Nouveau στη Βρετανία. Οι εικόνες του, που χαρακτηρίζονται από  ζωντάνια και φωτεινά χρώματα, είναι ποιητικές,  εκπλήττουν με την ευφάνταστη και συχνά σουρεαλιστική σύλληψή τους και είναι επηρεασμένες από την εργασία των χαρακτών του μεσαίωνα, αλλά και την γιαπωνέζικη τέχνη, με τις κομψές γραμμές, την απουσία προοπτικής και την άφθονη αξιοποίηση διακοσμητικών στοιχείων.

Edοuard Martinet: O ευρηματικος γλυπτης που εμπνεεται απο τον κοσμο των εντομων

 

Ονομάζεται Edοuard Martinet και κατασκευάζει γλυπτά, κυρίως εντόμων, αλλά και άλλων εκπροσώπων του ζωικού βασιλείου, χρησιμοποιώντας υλικά που αντλεί από παλιατζίδικα και υπαίθριες flea markets.

Αλυσίδες ποδηλάτων, έμβολα μηχανών, ατσάλινα σύρματα, αποτελούν το υλικό που ο Martinet συγκολλά προκειμένου να κατασκευάσει, τις ακριβείς αλλά και ευφάνταστες δημιουργίες του για τις οποίες λέει, πως δεν τον ενδιαφέρει να θυμίζουν οτιδήποτε μηχανικό, όπως λ.χ. μεταλλικά ρομπότ, αλλά να έχουν κίνηση και έκφραση, όπως τα ζωντανά πρωτότυπά τους.

Εικονες των Ιαπωνικων φυκων

Το βιβλίο "Εικόνες των Ιαπωνικών Φυκών"  εκδόθηκε το 1912 στο Τόκυο. Συγγραφέας του ήταν ο Kintaro Okamura,  ο κορυφαίος θαλάσσιος βοτανολόγος της εποχής του. Ο Okamura που διετέλεσε διευθυντής του  Ινστιτούτου Αλιείας στο Τόκυο αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη των ιαπωνικών φυκών και στην ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειάς τους. 

Τι ειδε ο κ. Δαρβινος στο ταξειδι του γυρω από τον κοσμο;

Το 1879 ο νεοϋορκέζικος εκδοτικός οίκος Harper & Brothers εξέδωσε ένα εικονογραφημένο βιβλίο που αποσκοπούσε να μυήσει το νεαρό αναγνωστικό κοινό στην Εξελικτική θεωρία και να το παροτρύνει στη μελέτη της Φυσικής Ιστορίας. Το βιβλίο έφερε τον τίτλο: Τι είδε ο κ. Δαρβίνος στο ταξείδι του γύρω από τον κόσμο με το πλοίο Beagle; και συγγραφέας του ήταν ο  Wendell Phillips Garrison.

Φρενολογια

 Η

φρενολογία ήταν μια ψευδοεπιστήμη της οποίας οι οπαδοί πίστευαν ότι η μελέτη των χαρακτηριστικών του κρανίου και του προσώπου ενός ανθρώπου, μπορούσε να αποκαλύψει τις διανοητικές ικανότητες και τον χαρακτήρα του. Ιδρυτής της φρενολογίας, η οποία αποτελούσε ένα ιδιόρρυθμο κράμα νευροανατομίας και ηθικής φιλοσοφίας ήταν ο βιεννέζος ιατρός Franz Joseph Gall.

Στην εποχή της ακμής της διαδόθηκε στην Ευρώπη και στην Αμερική, απέκτησε ένθερμους οπαδούς, όπως ο  Alfred Russel Wallace και ο Thomas Edison, και αναπτύχθηκε σε επιμέρους κλάδους, όπως η φυσιογνωμική, η ανθρωπομετρία και η κρανιομετρία. Οι κλάδοι αυτοί στηριζόμενοι στη δοξασία ότι το σχήμα του κρανίου, αντανακλά το σχήμα του εγκεφάλου που προστατεύει-όπως το σχήμα των γαντιών παίρνει το σχήμα των χεριών που τα φορούν- αποπειράθηκαν με μετρήσεις διαφόρων φυσικών χαρακτηριστικών του κρανίου και του προσώπου, να αποκαλύψουν την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα των ανθρώπων.

She sells seashells on the seashore...

Η Mary Anning (1799-1847) ήταν γόνος μιας φτωχής οικογένειας του Lyme Regis, μια πόλης στις ακτές της Νότιας Βρετανίας (Dorset) που τα βράχια τους είναι πλούσια σε απολιθώματα σπονδυλωτών της Ιουρασικής περιόδου. Ο πατέρας της, που είχε ως κύριο επάγγελμα τη ξυλουργική, για να μεγαλώσει το οικογενειακό εισόδημα συνέλεγε απολιθώματα από την περιοχή και τα πωλούσε στους τουρίστες που επισκέπτονταν την παραθαλάσσια πόλη. Την τέχνη αυτή, δηλαδή της ανακάλυψης, συλλογής  και του καθαρισμού των απολιθωμάτων, την έμαθε στα παιδιά του, τη Mary και τον  αδελφό της, Joseph. Μετά όμως τον θάνατό του το 1810 (σκοτώθηκε από πτώση βράχων, στην περιοχή συλλογής των απολιθωμάτων) η οικογένεια περιήλθε σε κατάσταση ένδειας, οπότε η εντεκάχρονη Mary, υποχρεώθηκε να αναλάβει τα ηνία της οικογενειακής επιχείρησης συλλογής απολιθωμάτων.

Ιστοριες Φυσικης Ιστοριας

Από τις αναζητήσεις μας στο διαδίκτυο συχνά πέφτουμε πάνω σε εκδόσεις, ξένων εκδοτικών οίκων με τις οποίες οι μαθητές των μικρότερων σχολικών βαθμίδων, κυρίως, γνωρίζουν τα ζώα και τα φυτά της πατρίδας τους.

Τότε είναι που θυμόμαστε τα δικά μας  χρόνια στο δημοτικό με τα βιβλία Φυσικής Ιστορίας, αλλά και τα Αναγνωστικά  που παρουσίαζαν τα ζώα και τα φυτά της Ελλάδας, είτε αποτελούσαν μέρος του φυσικού περιβάλλοντός της, είτε είχαν ενδιαφέρον για την αγροτική οικονομία της εποχής.

Τότε όμως είναι που αναρωτιόμαστε, αν κάποτε επιχειρηθεί στην Ελληνική εκπαίδευση μια επιβεβλημένη "οπισθοδρομική καινοτομία", που θα καταστήσει ικανά τα Ελληνόπουλα να γνωρίζουν, εκτός από το Κεντρικό Δόγμα της Βιολογίας και την αντιγραφή του DNA, και το θυμάρι, και το βαμβάκι, και την ελιά, και την κουκουβάγια, και το κοράκι και τον πελαργό, όλους δηλαδή τους συγκατοίκους τους, σε αυτήν την γωνιά του κόσμου.

Γλαυκος η τα θαυματα της ακτης

Στα μέσα του 19ου αιώνα στην Ευρώπη και ειδικά στη Βικτωριανή Αγγλία η μεσαία τάξη των πόλεων - καθώς το βιοτικό της επίπεδο ανέβαινε -  άρχισε, να ανακαλύπτει τον ελεύθερο χρόνο και να τον διαθέτει σε υπαίθριες δραστηριότητες που την έφερναν κοντά στη Φύση, δίνοντας τη δυνατότητα να την παρατηρεί και να την μελετά.

Alphonse-Marie-Adolphe de Neuville

 

Μπορεί να αγνοούσαμε ποιος ήταν ο καλλιτέχνης που βρισκόταν πίσω από τις ξυλογραφίες που κοσμούσαν τα βιβλία του Ιουλίου Βερν στις παλιές πανόδετες εκδόσεις του  εκδοτικού οίκου Αστέρας. Όμως οι εικόνες του αιχμαλώτιζαν το βλέμμα και το μυαλό μας και κοντοστεκόμασταν πριν γυρίσουμε σελίδα, μαγεμένοι από τις περίτεχνες λεπτομέρειες με τις οποίες ο ζωγράφος αφηγείτο τη δική του ιστορία, την τόσο ταιριαστή με την ιστορία του συγγραφέα.

Τα Ελληνικα αγριολουλουδα

Ίσως θυμάστε πως στο τέλος της δεκαετίας του 90 στα καταστήματα της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος είχε εμφανιστεί μια σειρά, διαθέσιμων στο κοινό, καρτών με τα Ελληνικά αγριολούλουδα που είχε φιλοτεχνηθεί από την κ. Νίκη Γουλανδρή.

Οι κάρτες αυτές, που ανήκουν στην κατηγορία των trade cards, εκτός του κύριου σκοπού τους, δηλαδή τη διαφήμιση μιας εμπορικής δραστηριότητας, επιτελούσαν και έναν κοινωφελή, όπως η γνωριμία του κοινού με τη μοναδική Ελληνική χλωρίδα και η ενδυνάμωση της αγάπης του γι’ αυτά.

Ο φυσιοδιφης στον ποταμο Αμαζονιο

Θα θυμάστε ότι ο Alfred Wallace, ο σημαντικός-αλλά και σεμνός-συνιδρυτής της Εξελικτικής Βιολογίας, ξεκίνησε την καριέρα του ως φυσιοδίφης, με την πραγματοποίηση ενός παράτολμου ταξειδιού στον Αμαζόνιο, που σκοπό είχε, τη συλλογή δειγμάτων ζώων και φυτών τα οποία, αφού κατέγραφε, θα πωλούσε στην, ακμάζουσα τότε, αγορά δειγμάτων των μεγάλων Ευρωπαϊκών  Μουσείων Φυσικής Ιστορίας.

Οι εξαισιες εικονες του Kōno Bairei

Το 1903 εκδόθηκε ένα επτάτομο έργο με εικόνες που είχε φιλοτεχνήσει ο Kōno Bairei, ένας σημαντικός καλλιτέχνης της τεχνικής Ukiyo-e, και έφερε τον τίτλο: Bairei Gakan, δηλαδή: Καθρέπτης των εικόνων του Bairei. Το έργο περιελάμβανε ξυλογραφίες ζώων φυτών και ανθρώπων σε διάφορες εποχές του χρόνου. Στις ξυλογραφίες αυτές που είναι αντιπροσωπευτικές της τεχνικής Ukiyo-e δηλαδή της τεχνικής «του επιπλέοντος κόσμου», εικονογραφείται  η χαρά του καθημερινού βίου στην εξοχή και στην πόλη, ταυτόχρονα όμως υπενθυμίζεται η φευγαλέα φύση των απολαύσεων του επίγειου κόσμου.

Η ιστορια της ανοητης μεδουσας

Η ιστορία της ανόητης μέδουσας, είναι ένα όμορφο παλαιό γιαπωνέζικο παραμύθι που διηγείται την ιστορία μιας  μαϊμούς, η οποία παραπλανημένη από μια μέδουσα, οδηγείται στα άδυτα του Βασιλείου των Ωκεανών, όπου την περιμένει μια φρικτή τύχη: Το συκώτι της θα αφαιρεθεί προκειμένου να δοθεί στην αγαπημένη σύζυγο του Δράκοντα Βασιλέα των Ωκεανών, ως μοναδική θεραπεία για την ασθένεια από την οποία πάσχει!

Το πουλι

Τo βιβλίο το «Πουλί» ήταν το πρώτο μέρος μιας τριλογίας (Το πουλί, το έντομο, η θάλασσα) με την οποία ο επιφανής Γάλλος ιστορικός Jules Michelet έκανε μια στροφή από το καθαυτό αντικείμενό του  στην ποιητική  περιγραφή της φύσης.  Το βιβλίο ο συγγραφέας το αφιέρωσε στη νεαρή σύζυγό του, γράφοντας τρυφερά:

Αφιερωμένο σε σένα, αυτό που πράγματι σου ανήκει· τρία βιβλία της θαλπωρής του τζακιού που ξεπήδησαν, ως  αποτέλεσμα της γλυκείας απογευματινής κουβέντας μας.

Σε αυτό το πολύ όμορφο βιβλίο, ο συγγραφέας δεν αποσκοπούσε να μάθει ο αναγνώστης πράγματα που μπορούσε να του διδάξει ένας φυσιοδίφης, ειδικός πάνω στην ορνιθολογία. Τον ενδιέφερε περισσότερο να του μεταδώσει την αγάπη για τη Φύση, τη φύση της οποίας ο άνθρωπος αποτελεί μέρος. Με την έννοια αυτή το βιβλίο, συγκαταλέγεται σε αυτά που κατά κάποιον τρόπο, προανήγγειλαν-αφού πρωτοεκδόθηκε στα γαλλικά το 1855-την έλευση του Δαρβίνου του οποίου η Καταγωγή των ειδών, εκδόθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα.

Image d'Épinal - μαγικη εικονα

Στη γαλλική γλώσσα η έκφραση Image d'Épinal σημαίνει τη "μαγική εικόνα", την απλοϊκή αναπαράσταση που παρουσιάζει με ελκυστικό τρόπο μια ωραιοποιημένη πραγματικότητα. Η έκφραση αυτή έλκει την καταγωγή της από την καλλιτεχνική παραγωγή μιας μεγάλης σειράς εικονογράφων, λιθογράφων και τυπογράφων,  οι οποίοι από την έναρξη της Γαλλικής Επαναστάσεως, ως και τον 19ο αιώνα δημιούργησαν στην πόλη Επινάλ, μια σχολή λαϊκής εικονογραφίας που απεικόνιζε θρησκευτικά θέματα, θέματα παρμένα από την ιστορία του Γαλλικού έθνους, παραμύθια, στιγμιότυπα της καθημερινότητας αλλά και ζώα, φυτά, όπως επίσης και σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα.

Alfred Keller: Ένας δεξιοτεχνης κατασκευαστης μοντελλων εντομων

Με περισσότερα από 800.000 γνωστά είδη, το 80% της υπάρχουσας βιοποικιλότητας και ένα ατελείωτο πλήθος εκκεντρικών μορφών και συνδυασμών χρωμάτων-που μόνο η φυσική επιλογή θα μπορούσε να δημιουργήσει- δεν είναι περίεργο πως τα έντομα έχουν προσελκύσει το ενδιαφέρον καλλιτεχνικών ρευμάτων (Αρ Νουβώ) και σημαντικών καλλιτεχνών, όπως  η Maria Sibylla Merian, o M.C.Escher και ο Vladimir Nabokov.

Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που μαγεύτηκαν από τον κόσμο των εντόμων, δεν θα έπρεπε να παραλείψουμε έναν δεξιοτέχνη γλύπτη-μεταλλουργό, που προσελήφθη το 1930 από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Βερολίνου με αντικείμενο την κατασκευή τρισδιάστατων μοντέλλων εντόμων και των προνυμφών τους.

Μια εμβληματικη αναπαρασταση του ανθρωπινου σωματος

Στην καθημερινή κουβέντα, στην εκπαίδευση, αλλά και στην ίδια την επιστήμη συχνά καταφεύγουμε σε μεταφορές, όπως λ.χ. η αντιστοίχιση του κυττάρου με μια πολυπράγμονα μητρόπολη, των μιτοχονδρίων ως των εργοστασίων “παραγωγής” ενέργειας κ.ά. προκειμένου να προσλάβουμε, να διδάξουμε ή να εξηγήσουμε  τον έμβιο κόσμο και τις λειτουργίες του.

Αραβικα κοραλλια

Ο Ernst Haeckel (1834-1919) δεν χρειάζεται συστάσεις. Από τους πρωτοπόρους της συγκριτικής ζωολογίας και της εμβρυολογίας, μεταξύ πολλών άλλων, πιστώνεται τη διατύπωση του βιογενετικού νόμου, (η οντογένεση ανακεφαλαιώνει εν τάχει τη φυλογένεση), την επινόηση επιστημονικών εννοιών που βρίσκονται εν χρήσει (όπως Οικολογία, Φύλο, Φυλογένεση κ.ά.), αλλά και ένα σημαντικό εικαστικό έργο ως σπουδαίος εικονογράφος.

Στα χναρια της μιτωσης

Πολλά από όσα γνωρίζουμε σήμερα για τη μιτωτική διαίρεση, στηρίζονται στην εργασία του Γερμανού κυτταρολόγου Walther Flemming (1843-1905) ο οποίος στο βιβλίο του: Zell-substanz, Kern und Zelltheilung (Κυτταρική Ουσία, Πυρήνας και Κυτταρική Διαίρεσης) που εξέδωσε το 1882, περιέγραψε με σαφήνεια τα χρωμοσώματα και την συμπεριφορά τους κατά τη μίτωση, όρο που επενόησε ο ίδιος.

260 φυλλα με περιτεχνα δειγματα ιαπωνικης διακοσμητικης τεχνης

Το βιβλίο: Documents japonais: 260 planches εκδόθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Charles Gillot και περιλαμβάνει 260 δείγματα πινάκων, αγγείων, διακοσμητικών μοτίβων, ταπετσαριών κ.ά. της ιαπωνικής τέχνης της εποχής.

Από το βιβλίο αποσπάσαμε  και παρουσιάζουμε μερικά από αυτά που έχουν σχέση με τον φυσικό κόσμο. Όλα τους δείχνουν πώς η  λεπτεπίλεπτη και χαριτωμένη τέχνη τους ήταν πράγματι υψηλή, αν και σκοπός της δεν ήταν παρά να κοσμήσει αντικείμενα καθημερινής χρήσης. 

Edith Walace: Το αγνοημενο κοριτσι του δωματιου με τις μυγες

Φτάνει να πει κανείς "Το δωμάτιο με τις μύγες" για να πετάξει η σκέψη στο  εργαστήριο που οργάνωσε ο Τ. H. Morgan στο Πανεπιστήμιο Columbia αλλά και στα περίφημα  fly-boys του, τους νεαρούς φοιτητές Alfred Sturtevant, Calvin Bridges και Hermann Muller.  Την ομάδα δηλαδή με την οποία ο Morgan έθεσε τις βάσεις της σύγχρονης Γενετικής - με την απόδειξη της ορθότητας της χρωμοσωμικής θεωρίας, τη διερεύνηση του φυλοκαθορισμού, τη μελέτη της φυλοσύνδετης κληρονομικότητας και των μεταλλάξεων, τη σύνταξη των πρώτων γενετικών χαρτών και πολλά άλλα.

Η δημοσια και η ιδιωτικη ζωη των ζωων

 

Tο βιβλίο: "Η δημόσια και η ιδιωτική ζωή των ζώων" είναι μια συλλογή μύθων για τα ζώα που εκδόθηκε πρώτη φορά το 1842 στη Γαλλία και επανεκδόθηκε σε Αγγλική μετάφραση το 1877. Μεταξύ των συγγραφέων των ιστοριών που περιέχει, περιλαμβάνονταν διακεκριμένα ονόματα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας των μέσων του 19ου αιώνα, όπως ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ, η Γεωργία Σάνδη κ.ά.

H Φυσικη Ιστορια των Φυτων…

Kποιες φορές στη Βιολογία συμβαίνει μια επιστημονικά ακριβέστατη περιγραφή να διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε η διαχωριστική γραμμή, ανάμεσα στην επιστήμη και στην τέχνη, να μοιάζει αδιόρατη, αν όχι πλασματική.

Τα εξωφυλλα ενος σημαντικου περιοδικου Κυτταρικης και Μοριακης Βιολογιας

Mπορεί μια παραδοσιακή τεχνοτροπία να αποδώσει σύγχρονα θέματα και μάλιστα από την αιχμή της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας; Μπορεί! Και το αποδεικνύει το επίσημο περιοδικό της Εταιρείας Μοριακής Βιολογίας της Ιαπωνίας, το Genes to Cells, το οποίο εκτός από τη σημαντική αρθρογραφία και τον υψηλό impact factor του, πιστώνεται τα πανέμορφα και αμιγώς ιαπωνικά εξώφυλλά του με θέματα αντλημένα από τη Μοριακή και Κυτταρική Βιολογία.

Οι πρωτες φωτογραφιες του "αλμπουμ της ζωης"

Kαι τι επιθυμείτε να κάνετε αγαπητέ μου, ρώτησε ένα πρωινό του 1955, ο διευθυντής εκδόσεως του περιοδικού Life, τον νεαρό Σουηδό φωτογράφο που στεκόταν απέναντί του.

"Θέλω να φωτογραφήσω για λογαριασμό του περιοδικού σας, όλη τη διαδικασία της ανθρώπινης αναπαραγωγής από τη γονιμοποίηση ενός ωαρίου, ως τη γέννηση". Ο έμπειρος διευθυντής δεν μπόρεσε να μη χαμογελάσει από την αφέλεια του νεαρού πως θα μπορούσε να επιτύχει κάτι που ως τότε θεωρείτο αδύνατο. Όμως ο νεαρός δεν του άφησε πολλά περιθώρια, λέγοντάς του: Όταν τελειώσω την ιστορία θα σας τη φέρω. Και τότε θα μιλήσουμε".

Ο νεαρός λοιπόν που ονομαζόταν Lennart Nilsson τήρησε την υπόσχεσή του και μια δεκαετία αργότερα - τόσο του πήρε να ολοκληρώσει το φιλόδοξο εγχείρημα - πετώντας από την Στοκχόλμη στη Νέα Υόρκη, έφερνε μαζί του μια σειρά φωτογραφιών που παρουσίαζαν καρέ-καρέ, όλα τα στάδια από τη γονιμοποίηση του ζυγωτού, ως τον 7ο μήνα της κυήσεως. 

Το περιοδικό δημοσίευσε την εργασία του Nilsson τον Απρίλιο του 1965  με τίτλο: Το δράμα της ζωής πριν τη γέννηση, και το τεύχος με την αναγνωρίσιμη εικόνα ενός εμβρύου 18 εβδομάδων στο εξώφυλλό του, πούλησε 8 εκατομμύρια αντιτύπων σε όλον τον κόσμο.

Αυτές λοιπόν οι φωτογραφίες περισσότερα από 50 χρόνια μετά τη δημοσίευσή τους εξακολουθούν να αποτελούν ένα από τα εξαιρετικότερα δείγματα αμαλγάματος τέχνης, επιστήμης και τεχνολογίας, καθώς για τις αισθητικά άρτιες λήψεις στιγμιοτύπων in vitro γονιμοποίησης, αμνιοπαρακεντήσεων, εξωμητρίων κυήσεων, αλλά και αποβολών χρησιμοποιήθηκαν, ενδοσκόπια, υπέρηχοι, οπτικές ίνες, ευρυγώνιοι φακοί και χρωματικά φίλτρα.

Οι ίδιες φωτογραφίες απετέλεσαν το υλικό με το οποίο το ίδιο έτος ο ταλαντούχος φωτογράφος εξέδωσε το βιβλίο του: "A child is born". Η επίδραση του βιβλίου αυτού στον εικαστικό πολιτισμό μας ήταν τόσο μεγάλη, ώστε μερικές φωτογραφίες του να τις εντάξει ο Carl Sagan, στους περίφημους χρυσούς δίσκους με τους οποίους εφοδιάστηκαν οι δύο διαστημικές αποστολές Voyager, για να πληροφορήσουν τον πιθανό εξωγήινο ον για τη ζωή στον πλανήτη μας.

Η επιθυμία του Nilsson, να μας κάνει, στον υπέρτατο δυνατό βαθμό, κοινωνούς των απρόσιτων βιολογικών διαδικασιών, συνεχίστηκε ως το τέλος της ζωής του, τον Ιανουάριο του 2017. Εκτός από τα βιβλία που εξέδωσε κατά τη διάρκεια της μεγάλης καλλιτεχνικής σταδιοδρομίας του, πιστώνεται και τη διάκριση, ότι ήταν ο πρώτος φωτογράφος που μας έδειξε πώς είναι κατασκευασμένοι οι ιοί HIV και SARS. 

Αν και είναι απίθανο να μην έχετε δει τις φωτογραφίες που δημοσιεύουμε, δείτε τις, αποδεικνύονται αγέραστες και τους αξίζει ακόμη μια ματιά!

Σπερματοζωάριο σε σάλπιγγα

Γονιμοποίηση

5η εβδομάδα. Διακρίνεται η σχισμή του στόματος και τα ρουθούνια.

7η εβδομάδα. Τα δάκτυλα αρχίζουν να ξεχωρίζουν

16η εβδομάδα. Εξερευνά ήδη το σώμα του με τα χέρια του.

18η εβδομάδα. Μπορεί να αντιλαμβάνεται τους ήχους

20η εβδομάδα