Με τον Carlo Ranzi, έναν σημαντικό Ιταλό σχεδιαστή επιστημονικών απεικονίσεων η σελίδα, επιθυμούσε να ασχοληθεί εδώ και μερικά χρόνια. Καθώς όμως στη διάθεσή μου, δεν είχα παρά μόνο τα δυο βιβλία του, που εκδόθηκαν στην Ελλάδα, ανέβαλα το σχετικό αφιέρωμα, μέχρι να συγκεντρώσω πρόσθετες πληροφορίες για το έργο του. Ατυχώς, όσες φορές κι αν επεχείρησα να βρω κάτι περισσότερο - ψάχνοντας σε όλες τις διαφορετικές εκδοχές γλώσσας των μηχανών αναζήτησης - έπεφτα, ξανά και ξανά, στις ίδιες διαφημιστικές καταχωρήσεις που προέβαλαν μεταχειρισμένα, κυρίως, αντίτυπα των δυο βιβλίων που ανέφερα. Σαν, δηλαδή, να έχει εξαφανιστεί από το προσκήνιο, χωρίς να έχει στο μεταξύ παραγάγει κάτι άλλο.
Ο Edward Lear (1812-1888) ήταν ένας ιδιόρρυθμος Άγγλος συγγραφέας, ζωγράφος, ποιητής ... και μουσικός ο οποίος άφησε πίσω του ένα σημαντικό έργο από ακουαρέλες και σχέδια με πενάκι που απεικονίζουν με ακρίβεια τοπία και ζώα. Ανάμεσα σε αυτές ξεχωρίζουν οι ακουαρέλες που περιέχονται στο βιβλίο του Illustrations of the Family of Psittacidae, or Parrots το οποίο εξέδωσε σε ηλικία μόλις 20 ετών, στο πλαίσιο της συνεργασίας του με το Βρετανικό Μουσείο, που τον προσέλαβε εξαιτίας της ικανότητάς του να σχεδιάζει τα διάφορα ζώα, εν ζωή κι όχι ταριχευμένα.
Σχεδόν όλα τα δείγματα επιστημονικής εικονογραφίας που παρουσιάζει το bio-illustrations προέρχονται από βιβλία και εποπτικούς χάρτες της αλλοδαπής και έχουν φιλοτεχνηθεί από ξένους ζωγράφους, σκιτσογράφους και χαράκτες. Αν μεταξύ αυτών δεν υπάρχουν έργα Ελλήνων καλλιτεχνών αυτό είναι κάτι που μάλλον πρέπει να αποδοθεί στο ότι στην πατρίδα μας δεν υπήρχε ζήτηση για την επιστημονική εικονογραφία, ώστε να θεραπευτεί και να ακμάσει.
Ακόμη κι έτσι όμως, εικόνες των οργανισμών που ζουν στην πατρίδα μας, καθώς και στιγμιότυπα της φύσης της, έχουν φιλοτεχνηθεί και μάλιστα από σπουδαίους καλλιτέχνες - όπως ο Σ. Βασιλείου, ο Τάσσος, ο Κ. Γραμματόπουλος κ.ά. για διάφορους σκοπούς (ευθέως καλλιτεχνικό, εκπαιδευτικό, ή διαφημιστικό), πάντως όχι επιστημονικό.
Σε ένα τέτοιο δείγμα θα αναφερθούμε στο σημείωμα αυτό. Είναι το έργο του Ευαγγέλου Περικλέους Σπυρίδωνος, ενός Αθηναίου ζωγράφου, που γεννήθηκε το 1900 και απεβίωσε το 1977. Ο Σπυρίδωνος, εκτός από τους πίνακές του σε λάδι, παρήγαγε και μια μεγάλη σειρά εικόνων που κόσμησαν βιβλία, όπως: Η "Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ" του Άγγελου Τερζάκη, "Τα ψηλά βουνά" του Ζαχαρία Παπαντωνίου, "Τα λόγια της πλώρης" του Ανδρέα Καρκαβίτσα κ.ά. των εκδόσεων της Εστίας.
Μεταξύ των βιβλίων αυτών περιλαμβάνεται και το βιβλίο "Με το γυαλί του ψαρά", του Θέμου Ποταμιάνου, που εκδόθηκε το 1952, επίσης από την Εστία. Στο βιβλίο ο συγγραφέας παρουσιάζει τα ψάρια και τα θαλασσινά της πατρίδας μας, τις συνήθειές τους, τα βάθη της θάλασσας στα οποία τα συναντάμε, καθώς και τους τρόπους αλιείας τους.
Το κείμενο συνοδεύεται από λιθογραφίες των κατοίκων της θάλασσας, των οποίων οι γραμμές, αν και στερούνται της ακρίβειας των επιστημονικών αναπαραστάσεων, δίνουν στον αναγνώστη μια ιδέα για τη μορφή κάθε ψαριού ή θαλασσινού, και μάλιστα με ένα ιδιαίτερα χαριτωμένο και λιτό τρόπο.
Πριν, λοιπόν το bio-illustrations σάς αφήσει να θαυμάσετε τις εικόνες, τα αρχιγράμματα και τα στολίσματα του βιβλίου, τις οποίες έχει αναρτήσει, θα διακινδυνεύσει να κάνει μια πρόταση: Καλό θα ήταν να βλέπαμε κάποτε μια συνέργεια μεταξύ - φερ' ειπείν - της Σχολής Καλών Τεχνών και των Βιολογικών, Γεωπονικών κ.ά. τμημάτων με αντικείμενο τη συλλογή και μελέτη των αναπαραστάσεων του φυσικού κόσμου που έχουν γίνει για εκπαιδευτικούς σκοπούς.
Ηαπόδοση ανθρώπινης μορφής και ανθρώπινης συμπεριφοράς στην περιγραφή, μελέτη ή παρουσίαση ζώων, φυτών, ακόμη και μικροβίων οδηγεί φυσικά σε παρανοήσεις για τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τη λειτουργία του φυσικού κόσμου και του τρόπο με τον οποίο είναι δομημένος.
Το σημερινό άρθρο αφορά σε ένα είδος οικιακής ψυχαγωγίας, αλλά και εκπαίδευσης, που άνθησε κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα και επιβιώνει ως τις μέρες μας, με μικρότερη μάλλον δημοτικότητα. Αναφερόμαστε στην χαρτοκοπτική και στις εφαρμογές της, όπως το toy (ή paper) theater, τα διοράματα, αλλά και οι μεμονωμένες και γνωστότερες χάρτινες εικόνες διαφόρων αντικειμένων, όπως ζώων, φυτών, αυτοκινήτων κ.ά. τις οποίες το παιδί ή ο ενήλικας, έκοβε και δίπλωνε, ώστε η μορφή, μερικές φορές τρισδιάστατη, να τοποθετηθεί στον χώρο.
Η σελίδα τιμά τη μνήμη του διαδικτυακού φίλου της, Αντώνη Οικονόμου, παρουσιάζοντας μια από τις πολλές δημιουργίες του. Πρόκειται για τα περίφημα "διπλάκια" του, ένα δηλαδή ζευγάρι εικόνων οι οποίες σχετίζονταν, κάπως η μια με την άλλη, στη βάση ενός αισθητικού και θεματικού κριτηρίου που η ευαισθησία, η γνώση και η κοφτερή ματιά του δημιουργού της σύνθεσής τους, είχε εφαρμόσει.
Σε καθένα από αυτά, τα καθημερινά σχεδόν "διπλάκια", οι δυο εικόνες συνομιλούσαν με τον τρόπο τους. Κι ήταν, καθημερινά επίσης εκεί, ο άλλος φυσικός φίλος, ο Γιώργος Λιγνός, για να τις κρυφακούσει, για να μεταφράσει και να μας μεταφέρει τον διάλογό τους.
Αν και γυρίστηκε περισσότερο από μια δεκαετία πριν, αν και έχει - δικαίως - επικριθεί ότι εστιάζει αποκλειστικά στους ζωικούς οργανισμούς, και - αδίκως - ότι περιορίζεται στη φαινομενολογία της Εξέλιξης, το βίντεο για το δένδρο της ζωής με τον David Attenborough είναι εξαιρετικό. Και διότι παρουσιάζεται από έναν αξεπέραστο “παραμυθά”, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί, ως η "φωνή και το πρόσωπο της φυσικής ιστορίας", αλλά και διότι μέσα σε 6 περίπου λεπτά ο θεατής βλέπει να ξετυλίγεται με αξιόπιστο και κατανοητό τρόπο, όλο το κουβάρι, από την εμφάνιση της ζωής ως την έλευση των θηλαστικών.
Αξίζει λοιπόν το βίντεο αυτό να το δείτε, κι αν είστε δάσκαλοι να το προβάλλετε στους μαθητές σας, που μπορούν να επωφεληθούν από τη γοητευτική και κατατοπιστική εικόνα του, για την ιστορία της εξέλιξης της ζωής στον πλανήτη.
Προσπαθώντας να συμβάλλουμε σε αυτήν την προβολή, μεταφράσαμε το ηχητικό κείμενο που συνοδεύει, προσθέσαμε υπότιτλους και το αναρτήσαμε στο κανάλι μας. Μετά την ανάρτησή του διαπιστώσαμε με έκπληξη, ότι το YouTube, μας το έκοψε, διότι παραβίαζε δικαιώματα του BBC (αν και στην ιστοσελίδα του Wellcome Trust, από την οποία το "κατεβάσαμε" παρέχεται η δυνατότητα ελεύθερης χρήσης και διανομής του).
Ως εκ τούτο περιοριζόμαστε να παραθέσουμε τη μετάφρασή του και έναν σύνδεσμο που παραπέμπει σε μια εξαιρετική διαδραστική εφαρμογή που το συνοδεύει.
Το κείμενο της μετάφρασης μπορείτε να το κατεβάσετε από εδώ, ενώ πρόσβαση στην εφαρμογής), μπορείτε να αποκτήσετε από εδώ.
Τo βιβλίο που παρουσιάζουμε ήταν το τρίτο μιας σειράς αναγνωστικών των εκδόσεων Ladybirds για μικρά παιδιά στα οποίο ο συγγραφέας τους W. Murray εφάρμοζε τη διδακτική μέθοδό του για την ανάπτυξη της δεξιότητας της ανάγνωσης. Ο Murray, έχοντας προσδιορίσει τις λέξεις που χρησιμοποιούνται συχνότερα στον γραπτό και προφορικό λόγο - τις χαρακτήρισε Key Words - σκάρωσε μια σειρά μικρών αφηγήσεων, που έχουν συνταχθεί με πυρήνα τις συγκεκριμένες λέξεις. Όμως στο καμβά που φιάνουν, αφήγημα, το αφήγημα ο συγγραφέας προσθέτει διαδοχικά νέες λέξεις, ώστε να αναπτύσσεται σταδιακά ο γλωσσικός πλούτος του νεαρού αναγνώστη.
Το συγκεκριμένο βιβλίο (A first do you know book), που εκδόθηκε το 1971, χρησιμοποιεί θέματα από τον φυσικό κόσμο και συνοδεύεται από πολύ όμορφες εικόνες τις οποίες φιλοτέχνησε ο F. Humphris. Πιστεύουμε ότι οι εικόνες αυτές, κρατούν κάτι από μια χειροποίητη χροιά, που με την έλευση της ηλεκτρονικής επεξεργασίας εικόνας, έχει μάλλον χαθεί.
Γεννήθηκα το 1956 στην Αθήνα, στην οποία ζω. Σπούδασα βιολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Από το 1985 ως το 2018 άσκησα το επάγγελμα του εκπαιδευτικού.
